Balkanlar’da ve Türkiye’de Pomaklar: Kimdirler, Nasıldırlar?
Pomaklar, Balkanlar’da kökü derinlere uzanan, ama Türk olmayan bir halk. Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya gibi yerlerde, Balkanlar’ın kuytu köşelerinde yaşıyorlar. Slav kökenli bir topluluk bunlar; yani geçmişleri o bölgenin eski sakinlerine dayanıyor. Osmanlı, Balkanlar’da uzun yıllar boy gösterirken, Pomaklar İslam’la tanışmış ve Türklerle epeyce yakınlaşmış, hatta hayatları iç içe geçmiş. Sonra bir de Türkiye’ye, hele ki Trakya’ya göçler olunca, bu hikâye daha da renklenmiş. Nerelere gitmişler, kaç kişiler, Türklerle ve diğer komşularıyla araları nasıl, bir bakalım.
1. Pomaklar Nerede Yaşıyor?
Pomaklar, Balkanlar’da ve Türkiye’de şu yerlere dağılmış:
Bulgaristan:
- Rodop Dağları: Smolyan, Devin, Çepelare gibi yerler, Pomaklar’ın asıl memleketi. Dağ köylerinde bir arada yaşıyorlar.
- Blagoevgrad: Gotse Delçev, Razlog, Yakuruda; buralar Pomaklar’ın kalabalık olduğu kasabalar.
- Pazarcık: Velingrad ve çevresi, Pomak köyleriyle dolu bir bölge.
- Lovça: Jabravitsa gibi kuzeybatıdaki köyler, Pomaklar’ın izlerini taşıyor.
- Deliorman: Şumnu ve Razgrad civarı Türkler’in yurdu; ama sonradan az sayıda Pomak da gelip yerleşmiş.
Yunanistan (Batı Trakya):
- İskeçe: Echinos, Myki gibi dağ köylerinde Pomaklar var.
- Gümülcine: Rodoplar’ın eteklerinde Pomaklar’ın evleri yükseliyor.
Kuzey Makedonya:
- Gostivar: Batıdaki dağlarda ufak Pomak toplulukları.
- Tetovo: Şar Dağları’nın oralarda az sayıda Pomak köyü.
Türkiye (Özellikle Trakya):
- Edirne: Uzunköprü, Keşan, Enez, Havsa taraflarında Pomaklar var. Uzunköprü’de Kavacık, Çöpköy, Keşan’da Yenimuhacir mahallesi Pomaklarla dolu.
- Kırklareli: Lüleburgaz, Vize’de, hele Dereköy, Çakıllı gibi köylerde Pomaklar yaşıyor.
- Tekirdağ: Çorlu, Çerkezköy, Hayrabolu’da Pomak mahalleleri var. Çorlu’da Hıdırağa mesela, hemen dikkat çeker.
- İstanbul: Küçükçekmece, Avcılar, Esenyurt’ta Pomak aileler görürsün. Halkalı’da izleri hâlâ duruyor.
- Bursa: İnegöl’de Cerrah, Yenice, Karacabey’de Uluabat civarı Pomaklar’ın yerleştikleri yerlerden.
- İzmir: Menemen, Bergama’da az da olsa Pomaklar var, genelde tarımla uğraşıyorlar.
- Çanakkale: Biga, Lapseki’de 20. yüzyıl göçleriyle gelen ufak Pomak grupları.
Balkanlar’da dağları seven Pomaklar, Türkiye’de Trakya’yı mesken tutmuş. Buralardaki köyler, kasabalar, Bulgaristan’dan gelenler için yeni bir yuva olmuş.
2. Kaç Pomak Var?
Pomaklar’ın sayısını tam bilmek zor; Bulgaristan’da ya “Bulgar” ya “Türk” yazıyorlar, Türkiye’de de “göçmen” deyip geçiyorlar. Yine de şöyle bir tahmin var:
- Bulgaristan: 100.000-250.000 kadar, yani 7 milyonluk ülkede %1.4-3.5 gibi bir oran. Rodoplar’da sıkça görürsün.
- Yunanistan: Batı Trakya’da 30.000-40.000 civarı; 11 milyonun %0.3-0.4’ü işte.
- Kuzey Makedonya: 5.000-10.000 arası, 2 milyonun %0.25-0.5’i kadar.
- Türkiye: Türkiye’ye dönersek, 1989’daki o büyük göç Türkler’in yoğun olduğu bir hareketti, ama aralarında az sayıda Pomak da vardı. Zamanla, özellikle Trakya’ya yerleşen Pomaklar olmuş; kesin sayı bilinmese de ufak bir topluluk işte. Edirne’de mesela 10.000-15.000, Kırklareli’de de 5.000-8.000 kadar oldukları düşünülüyor.
Rakamlar kesin değil; kim kimdir tartışmaları ve göçlerin karması yüzünden net bir sayı çıkmıyor ortaya.
3. Türkler ve Diğer Komşularla Araları
Pomaklar, Balkanlar’da ve Türkiye’de Türklerle bayağı yakın olmuş. Osmanlı’da İslam’a geçmeleri bu bağı başlatmış:
- Türklerle:
- Din: İslam sayesinde Türklerle camilerde, bayramlarda yan yana durmuşlar. Şumnu’da, Uzunköprü’de komşulukları hep sürmüş.
- Dil: Osmanlı zamanında Türkçe öğrenmişler; Trakya’da, Keşan’da, Lüleburgaz’da hâlâ Türkçe konuşan Pomaklar görürsün. Ama asıl dilleri Pomakça.
- Alışkanlıklar: Türklerden börek, dolma gibi yemekler, kına gecesi gibi âdetler kapmışlar. Trakya’da Türk türkülerini bile Pomakça’ya çevirmişler.
- Evlilik: Türklerle evlenenler olmuş; Edirne’de, Kırklareli’de “Ben Pomak Türk’üm” diyenler artmış, ama kimliklerini tamamen unutmamışlar.
- Diğer Müslümanlarla:
- Tatarlar: Deliorman’da Tatarlarla komşu olmuşlar, ama Pomaklar orada az. Müslümanlık ortak, diller ayrı.
- Arnavutlar: Gostivar’da pek az görüşmüşler. İslam bir tutkal, ama başka bir bağ yok gibi.
- Boşnaklar: Bosna’da Pomak yok denecek kadar az; pek bir ilişki yok.
Türklerle araları diğerlerinden daha sıkı; hele Trakya’da bu bağ iyice göze çarpıyor.
4. Dillerinden Birkaç Söz
Pomakça, Bulgarca’ya yakın bir Slav dili. Türkçe’den, Arapça’dan kelimeler almış:
- “Az odim” - “Ben gidiyorum.”
- “Kwe pravish?” - “Ne yapıyorsun?”
- “Chay” - “Çay” (Türkçe’den gelmiş).
- “Namaz” - “Namaz” (Arapça’dan, Türkçe yoluyla).
- “Dushman” - “Düşman” (Türkçe’den).
Trakya’da Pomakça Türkçe’yle karışmış; gençler genelde Türkçeyi tercih ediyor.
5. Son Söz
Pomaklar, Türk değil, Slav kökenli bir halk. Ama Osmanlı’nın uzun yılları ve Türkiye’ye, özellikle Trakya’ya göçler, onları Türklerle epeyce harmanlamış. Rodoplar’dan Uzunköprü’ye, İskeçe’den Küçükçekmece’ye kadar uzanmışlar. Kendi dillerini, kimliklerini bir yandan korurken, Türklerle yan yana bir hayat kurmuşlar. Sayıları az gibi dursa da, Balkanlar’da ve Trakya’da Pomaklar hâlâ dipdiri.
Yorum Gönder
0Yorumlar