Balkan Türkleri’nde Yöre Yöre Ağızlar
Balkan Türkleri’nin dili, Balkanlar’ın her köşesinde başka bir tat bırakır. Bulgaristan’dan Kosova’ya, Yunanistan’dan Romanya’ya, Türkler Osmanlı’dan kalma ağızlarını hâlâ konuşuyor. Ama her yörede kelimeler, çekimler, tonlamalar değişiyor. Bu ağızlar, tarih boyunca Anadolu’dan gelen Türkmenlerin, Kıpçakların, Yörüklerin izlerini taşıyor. Hangi yörede nasıl konuşuluyor, örneklerle bakalım.
1. Bulgaristan: Deliorman ve Güneyin Farkı
Bulgaristan’da Türklerin ağzı, bölgeye göre ayrılıyor. Deliorman ve Dobruca’da Kıpçak Türkçesi’nin etkisi var. “Geliyerim” dersin “Geliyorum” yerine, “Gidiyer” olur “Gidiyor”. “Burada”yı “burey”, “orada”yı “orey” diye söylersin. Kelime sonlarındaki “r” bazen yumuşar, bazen düşer. “Bakıyeri” dersin, “Bakıyorum” anlamı çıkar. Bu, Anadolu’dan gelen Türkmenlerle Kıpçakların karışmasından kalmış bir ses.
Güney Bulgaristan’da, mesela Kırcaali ya da Haskovo’da, ağız Orta Anadolu’ya daha yakın. “Geliyom” dersin, “Gidiyom” dersin; “-yorum” eki “-yom”a döner. “Gidecem” olur “Gideceğim”, “Bakıcam” olur “Bakacağım”. Yörüklerin ve Osmanlı göçmenlerinin izleri burada daha baskın.
2. Yunanistan: Batı Trakya’nın Rumeli Tadı
Batı Trakya’da, Gümülcine ya da İskeçe’de, Rumeli Türkçesi konuşulur. Kelimeler bazen daralır; “Böyle”yi “Büyle” dersin, “Güzel”i “Güzee” yaparsın. “Geliyok” olur “Geliyoruz”, “Gidiyoz” olur “Gidiyoruz”. Çekimler Trakya’daki Türkçeye benzer, ama Balkan havası taşır. “Bey” ya da “kethüda” gibi kelimeler hâlâ kullanılır, birine “Beyim” dersen saygı olur.
Bu ağız, mübadele dışı kalan Türklerin dilini yansıtır. Kelimeler kısa, ama tonlama yumuşaktır. Günlük konuşmada sıkça duyarsın.
3. Kosova: Yumuşak ve Melodik
Kosova’da, Prizren ya da Priştine’de, Rumeli Türkçesi’nin başka bir hali var. “Geliyor” yerine “Geliyi” dersin, “Bakıyorsun” yerine “Bakıyon”. Çoğulda “Bakıyık” olur “Bakıyoruz”, “Gidiyık” olur “Gidiyoruz”. Kelimeler uzar, Balkanlar’ın melodisi gelir. “Aga” dersin birine, hem hitap hem saygı taşırsın.
Bu ağız, Osmanlı Türkçesi’nin günlük kullanımını korur. Türk köylerinde hâlâ böyle konuşulur, özellikle Prizren’de.
4. Kuzey Makedonya: Üsküp’ün Sade Sesi
Kuzey Makedonya’da, Üsküp civarında, ağız yine Rumeli Türkçesi’nden gelir. “Görüym” dersin “Görüyorum” yerine, “Bilirem” dersin “Biliyorum”. “Gidiyok” olur “Gidiyoruz”, “Bakıyık” olur “Bakıyoruz”. Çekimler sadeleşir, ama Osmanlı’dan izler taşır. “Bey” ya da “aga” gibi kelimeler burada da yaygındır.
Bu ağız, Balkanlar’ın yumuşaklığını alır, ama kelimeler kısa ve nettir. Üsküp’ün Türk mahallelerinde hâlâ duyarsın.
5. Romanya: Dobruca’nın Sert Tınısı
Romanya’da, Dobruca’da, ağız daha serttir. “Gittik” yerine “Gittih” dersin, “Baktık” yerine “Baktıh”. “Geliyem” olur “Geliyorum”, “Bilirem” olur “Biliyorum”. Kelime sonları sertleşir, bazen “h” düşer; “Hani”yi “Ani” yaparsın “Hangi” anlamında. Bu, Nogay ve Türkmen ağızlarından kalmış bir özelliktir.
Dobruca’da dil hızlı akar, süs yoktur. Türk köylerinde bu tınıyı hâlâ yakalarsın.
Sonuç: Balkanlar’da Türkçenin Yöre Yöre Yankısı
Balkan Türkleri’nin ağızları, her yörede başka bir iz bırakır. Deliorman’da “burey”le yumuşar, Batı Trakya’da “Büyle” daralır, Kosova’da “Geliyi” melodisi çıkar, Dobruca’da “Gittih” sertleşir. Osmanlı’dan gelen Türkçeyi almışlar, ama her bölge kendi havasını katmış. Bu ağızlar, Türklerin Balkanlar’daki tarihini taşır. Hangi yöreden olduğunu düşün, ağzın hangisine yakın?
Yorum Gönder
0Yorumlar