Devşirmelerin Rumeli’deki Türk Nüfusunun Çoğalmasındaki Etkisi
Osmanlı Devleti, Rumeli’yi fethettikten sonra bu bölgeyi Türkleştirmek için elinden geleni yaptı. Türkmen aşiretlerini getirip köyler kurdurdu, şehirleri Türk mahalleleriyle donattı. Ama bir de devşirme sistemi var ki, bu işin daha az bilinen bir parçası. Balkanlar’daki Hristiyan köylerden alınan çocuklar, Türk-İslam kimliğine büründü ve dolaylı yollardan Rumeli’deki Türk nüfusunun artmasına katkıda bulundu. Tabii bu süreçte Yeniçerilerin evlilik durumu gibi bazı detaylar, işin rengini değiştiriyor. Hadi gel, bu konuyu biraz daha yakından, sıcacık bir sohbet havasında konuşalım.
1. Devşirme Sistemi Nasıl Bir Şeydi?
Devşirme, Osmanlı’nın Balkanlar’daki Hristiyan köylerinden 8-18 yaş arası erkek çocukları topladığı bir sistemdi. Bu çocuklar, genelde ailelerinden zorla alınır, Türk ailelerin yanına yerleştirilirdi. Orada İslam’ı, Türkçeyi, Türk adetlerini öğrenirlerdi; adeta yeniden doğmuş gibi olurlardı. Sonra kabiliyetlerine göre ya Yeniçeri Ocağı’na asker olur, ya da Enderun’da okuyup devletin yönetici kadrolarına hazırlanırdı. Bu süreçte çocuklar, Hristiyan kimliklerini tamamen geride bırakır, Türk-İslam kimliğine geçiş yapardı.
Bu sistem, sadece erkek çocukları kapsıyordu. Yani devşirme yoluyla alınan kız çocukları yoktu. Ama bu çocuklar büyüdüğünde, evlendiklerinde genelde Rumeli’deki Müslüman Türk kızlarla ya da İslam’ı kabul etmiş Boşnak, Arnavut gibi yerel Müslüman kızlarla yuva kurardı. İşte bu evlilikler, Türk nüfusunun artmasında önemli bir rol oynadı.
2. Yeniçeriler ve Evlilik: Yasaklar, İzinler, Aile Hayatı
Yeniçeri Ocağı, devşirme çocuklardan oluşan bir orduydu ve ilk zamanlarda, yani 14. yüzyılda kurulduğunda, evlenmek bu askerler için yasaktı. Neden dersen, Osmanlı şunu düşünüyordu: “Bu çocuklar sadece devlete hizmet etsin, aile kurarsa sadakatleri bölünür, savaşta akılları evde kalır.” O yüzden Yeniçeriler, genelde bekar bir hayat sürer, kışlalarda yaşardı. Ama insan bu, gönül bu; yasaklar her zaman işe yaramıyor.
16. yüzyılda, özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520-1566), bu yasaklar yavaş yavaş gevşedi. Yeniçeriler, gizlice evlenmeye başlamıştı bile; devlet de 1566’dan sonra bu yasağı resmi olarak kaldırdı. Evlenmelerine izin verilince, Yeniçeriler de Rumeli’de görev yaptıkları şehirlerde yuva kurmaya başladı. Mesela Üsküp’te, Selanik’te, Saraybosna’da Yeniçeri garnizonlarının olduğu yerlerde Türk mahalleleri oluştu. Bu askerler, genelde Türk kızlarla ya da İslam’ı kabul etmiş Boşnak, Arnavut kızlarla evlenir, çocukları da Türk-İslam kimliğiyle büyürdü. İşte bu çocuklar, Rumeli’deki Türk nüfusunun bir parçası oldu.
3. Devşirme Çocuklar Türk Nüfusunu Nasıl Artırdı?
Devşirme çocuklar, Türkleşip İslamlaştıktan sonra Osmanlı toplumunun bir parçası haline gelirdi. Yeniçeriler, evlenme yasağı kalktıktan sonra Rumeli’de aile kurmaya başladı; ama bu, 16. yüzyıldan sonra daha belirgin bir etki yarattı. Mesela, bir Yeniçeri Üsküp’te görev yaparken evlenir, çocukları olur, o çocuklar da Türk olarak yetişirdi. Böylece Türk nüfusu, bu yeni ailelerle biraz daha çoğalırdı.
Enderun’da eğitim alıp yönetici olan devşirme çocuklar ise daha erken dönemlerden itibaren evlenebiliyordu. Mesela, bir devşirme kökenli vali, Rumeli’de görev yaparken Türk bir kızla evlenir, çocukları Türk-İslam kimliğiyle büyürdü. Bu çocuklar da Rumeli’deki Türk nüfusuna katılırdı. Yani devşirme çocuklar, evlendiklerinde Türk aileler kurarak nüfusun artmasına doğrudan katkıda bulundu.
4. Devşirmelerin Daha Geniş Etkileri
Bu çocukların etkisi, sadece evlenip yuva kurmakla sınırlı değildi; başka yollarla da Türk nüfusunun artmasına destek oldular:
- Kültürel Etki: Devşirme kökenli yöneticiler, mesela Sokollu Mehmed Paşa gibi isimler, Rumeli’de Türk kültürünü yaymak için çok şey yaptı. Camiler, medreseler, hanlar yaptırdılar; bu da yerel halkın Türkleşmesini hızlandırdı.
- İskân Desteği: Devşirme kökenli valiler, Rumeli’ye Türkmen ailelerin yerleşmesini teşvik etti. Mesela, bir vali kendi bölgesine Türk köyleri kurdurur, Anadolu’dan Türkmenleri getirirdi.
- Güvenlik: Yeniçeriler, Rumeli’de asayişi sağlar, isyanları bastırırdı. Bu güvenlik, Türkmen ailelerin bölgeye yerleşip çoğalmasını kolaylaştırırdı.
5. Bu Etkinin Sınırları Nelerdi?
Devşirmelerin Türk nüfusuna katkısı önemliydi, ama bazı sınırları da vardı:
- Yeniçerilerin evlenme yasağı, özellikle ilk dönemlerde (14-15. yüzyıl) bu etkiyi azalttı. Evlenmeler 16. yüzyıldan sonra yaygınlaştı.
- Devşirme çocuklar, genetik olarak Hristiyan kökenliydi; yani biyolojik olarak Türk nüfusunu artırmıyor, kültürel olarak Türkleşmiş bir topluluk oluşturuyorlardı.
- Rumeli’deki Türk nüfusunun asıl artışı, Anadolu’dan getirilen Türkmen ailelerin iskânıyla oldu. Devşirmeler, bu büyük resmin içinde yardımcı bir rol oynadı.
6. Son Söz
Devşirme sistemi, Rumeli’deki Türk nüfusunun artmasına dolaylı yollardan destek oldu. Yeniçeriler, evlenme yasağı kalktıktan sonra kurdukları ailelerle Türk nüfusuna katkıda bulundu; devşirme kökenli yöneticiler de kültürel etkileriyle Türkleşmeyi hızlandırdı. Ama bu etki, özellikle ilk dönemlerde sınırlıydı; çünkü Yeniçeriler uzun süre evlenemedi. Türk nüfusunun asıl artışı, Türkmen göçleriyle sağlandı. Devşirmeler, bu işin daha çok destekleyici bir parçasıydı. Sence, devşirme sistemi olmasaydı, Rumeli’deki Türk nüfusu aynı hızda artar mıydı, yoksa başka yollar mı bulunurdu?
Kaynaklar
- Halil İnalcık, “Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet”, İş Bankası Yayınları.
- İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı”, Türk Tarih Kurumu.
- Norman Itzkowitz, “Ottoman Empire and Islamic Tradition”, University of Chicago Press.
- Balkan Türkleri Kültür Araştırmaları, TİKA Raporları, 2023.
Bu kaynaklar, devşirme sisteminin Rumeli’deki etkilerini anlamak için güzel bir temel sunuyor.
Yorum Gönder
0Yorumlar