---

Deliorman’ın Adı Nereden Geliyor?

Deliorman, Bulgaristan’da, Dobruca’nın güneybatısında yer alan bir bölge; Türkler için tarih boyunca önemli bir merkez. Şeyh Bedrettin’den Balkan Türklerinin göç hikâyelerine, bu bölge hep bir sığınak, bir direniş alanı oldu. Peki, “Deliorman” adı nereden geliyor? Romanya’da “Teleorman” adında bir bölgenin varlığı ve Kumanlar’dan kaldığına dair görüşler, bu ismin Osmanlı öncesine dayandığını düşündürüyor. Gelin, dilbilimsel, tarihsel ve folklorik açıdan bu soruyu inceleyelim.

---

1. Dilbilimsel ve Tarihsel Köken

“Deliorman” adı, Türkçe bir bileşik kelime: “Deli” ve “Orman”. “Deli”, Eski Türkçede “delü” ya da “deli” olarak “çılgın, asi, kontrol edilemez” demek. “Orman” ise ağaçlık alan. Birleştiğinde, “Deliorman” “vahşi, kontrol edilemeyen orman” anlamına geliyor. Gerçekten de bu bölge, tarih boyunca sık ormanlarla kaplıydı; Dobruca’nın güneybatısında, Şumnu (Shumen) ve Razgrad çevresinde yer alan bu alan, hem coğrafi hem siyasi olarak “el değmemiş” bir yerdi.

Osmanlı kaynaklarında, 15. yüzyıldan itibaren “Deliorman” adı geçiyor. Evliya Çelebi, “Seyahatname”sinde buradan bahsederken, “Deliorman, ormanları sık, yolları tehlikeli bir yerdir” diyor. Osmanlı’nın erken dönemlerinde burası, merkezi otoritenin tam kontrol edemediği, eşkıyaların, asi grupların saklandığı bir bölgeydi. Bu yüzden “deli” sıfatı, hem coğrafyanın vahşi doğasına hem de burada yaşayanların “başıbozuk” yapısına işaret etmiş olabilir.

---

2. Romanya’daki Teleorman ve Osmanlı Öncesi İddiası

Romanya’da “Teleorman” adında bir bölge var; bu isim, Deliorman’la benzerlik gösteriyor ve köken tartışmalarına yeni bir boyut katıyor. “Teleorman” da Türkçe kökenli gibi duruyor: “Tele” kelimesi, bazı Türk dillerinde “deli”ye benzer bir anlam taşıyabilir (örneğin, “tepe, yüksek, asi” gibi). Romanya’daki Türkologlar ve tarihçiler, Teleorman adının Kuman Türklerinden kaldığını düşünüyor. Kumanlar, 11-13. yüzyıllarda Balkanlar ve Dobruca’da yaşayan göçebe bir Türk halkıydı; Romanya ve Bulgaristan’da birçok yer adına etki etmişler.

Teleorman’ın varlığı, Deliorman adının Osmanlı öncesine, hatta Kumanlar dönemine dayandığını düşündürüyor. Kumanlar, bu bölgedeki sık ormanlık alanları “deli orman” ya da benzer bir adla anmış olabilir; Osmanlı Türkleri de bu adı devralıp “Deliorman”a dönüştürmüş olabilir. Bu hipotez, Deliorman’ın sadece Osmanlı’yla değil, daha eski Türk varlığıyla da bağlantılı olduğunu gösteriyor. Ancak bu görüş, dilbilimsel olarak henüz kesin kanıtlarla doğrulanmış değil; daha çok bir teori.

---

3. Folklorik ve Efsanevi Yorumlar

Halk arasında “Deliorman” adının kökenine dair efsaneler de var. Bir rivayete göre, Osmanlı’nın Rumeli’ye geldiği dönemlerde bu bölgede yaşayan bir Türkmen beyi, Osmanlı’ya karşı direnmiş. Adı “Deli Bey”miş; cesur, gözü pek, biraz da çılgın bir lider. Ormanlık alanda saklanıp Osmanlı’ya kafa tutmuş. Zamanla onun kontrolündeki bu alan, “Deli Bey’in Ormanı” olarak anılmış; sonra “Deliorman”a dönüşmüş. Bu hikâye, tarihsel bir belgeye dayanmasa da, bölgenin asi ruhunu yansıtıyor.

Bir başka efsane, Şeyh Bedrettin’le bağlantılı. Bedrettin, 1416’da Deliorman’a geldiğinde, burası zaten asi Türkmenlerin merkeziydi. Onun isyanı bastırılınca, bölge “deliler” yani “isyancılar”la anılır olmuş. “Deliorman”, bu bağlamda “isyancıların ormanı” gibi bir anlam kazanmış olabilir.

---

4. Coğrafi ve Kültürel Bağlam

Deliorman’ın adı, sadece coğrafyayla sınırlı değil; buranın kültürel yapısı da etkili. Bölge, tarih boyunca Alevi Türkmenlerin, Kızılbaşların sığındığı bir yer oldu. Osmanlı, bu grupları “deli” ya da “zındık” gibi sıfatlarla anıyordu; merkezi otoriteye uymayan, kendi inançlarını yaşayan topluluklardı. “Deliorman” adı, belki de bu “aykırı” kimliği vurgulamak için yerleşti.

Ayrıca, “deli” kelimesi Türkçede bazen “güçlü, cesur” anlamında da kullanılır. Deliorman, “güçlü orman” veya “cesur insanların ormanı” gibi olumlu yorumlara da açık. Bölgenin zorlu doğası ve burada yaşayan Türklerin dirençli yapısı, bu adı pekiştirmiş olabilir.

---

5. Günümüzde Deliorman

Bugün Deliorman, Bulgaristan’da Şumnu (Shumen) ve Razgrad çevresini kapsayan bir bölge. Türkler hâlâ yoğun; köyler, camiler, Türk kültürü burada yaşıyor. Bulgarlar, bu bölgeyi “Ludogorie” (vahşi orman) diye adlandırıyor; ama Türkler için “Deliorman” hâlâ tarihsel bir anlam taşıyor. Şeyh Bedrettin’den Balkan Türklerinin göç hikâyelerine, bu isim, bir direniş ve kimlik sembolü.

---

6. Sonuç

Deliorman’ın adı, büyük olasılıkla coğrafi (vahşi ormanlar) ve kültürel (asi topluluklar) bir birleşimden doğdu. Romanya’daki Teleorman ve Kumanlar hipotezi, bu adın Osmanlı öncesine, Kuman Türklerine kadar uzandığını düşündürüyor. Folklorik hikâyeler ve tarihsel bağlam ise isme derinlik katıyor: Deli Bey efsanesi, Şeyh Bedrettin’in isyanı, Türkmenlerin direnci… Deliorman, sadece bir yer değil; bir tarih, bir kimlik.

---

Kaynaklar

• Evliya Çelebi, “Seyahatname”, Yapı Kredi Yayınları.
• Halil İnalcık, “Osmanlı’da Balkanlar”, İş Bankası Yayınları.
• Peter Golden, “Kumanlar ve Türk Dünyası”, Türk Tarih Kurumu.
• Balkan Türkleri Kültür Araştırmaları, TİKA Raporları, 2023.

Bu kaynaklar, Deliorman’ın adının kökenini ve tarihsel bağlamını anlamak için güvenilir bir temel sunuyor.

---