Rumeli Türkleri’nin Karamanoğulları’ndan Geldiği Efsane mi? Kıpçak-Kumanlar ve Yerli Halklarla Karışım

0


Rumeli Türkleri’nin Karamanoğulları’ndan Geldiği Efsane mi? Kıpçak-Kumanlar ve Yerli Halklarla Karışım

Rumeli… Deliorman’ın meşe gölgeleri, Dobruca’nın bereketli tarlaları, Üsküp’ün kaave kokan mahalleleri. Bu topraklar, Türklerin asırlık hikâyesini anlatır. Peki, Rumeli Türkleri’nin Karamanoğulları’ndan geldiği bir efsane mi, yoksa tarihsel gerçek mi? Kıpçak-Kumanların izleri ne kadar derin? Anadolu’dan gelen Türkmenler, Slavlar, Arnavutlar ve belki daha eski Türki halklarla nasıl karıştı? Tahrir defterlerinden örneklerle, “Kurt” gibi Türki isimlerin izini sürerek, bu sorulara yanıt arayalım. Hadi, akıtma sofrasına oturup, türkülerle bu hikâyeyi dinleyelim.

1. Karamanoğulları Kökeni: Efsane mi, Gerçek mi?

Rumeli Türkleri’nin Karamanoğulları’ndan geldiği, Balkanlar’da sıkça anlatılan bir hikâye. Karamanoğulları, 13.-15. yüzyılda Konya merkezli bir Türkmen beyliği. Osmanlı, 1467-1474’te bu beyliği ilhak edince, binlerce Karamanlıyı Balkanlar’a sürgün etti. Üsküp’ten Selanik’e, Karamanovo’dan Prizren’e, bu sürgünlerin izleri görülüyor. Ama bu, Rumeli Türkleri’nin tamamının Karamanoğulları’ndan geldiği anlamına mı geliyor?

Kaynaklar

  • Tahrir Defterleri: 1520 Üsküp Tahrir Defteri (BOA, TD. nr.32), Karaman Mahallesi’nde 50 haneyi listeler. 1546 Selanik Tahrir Defteri (BOA, TD. nr.201), Karamanlılar Mahallesi’nde 80 haneyi doğrular. 1530 Silistra Tahrir Defteri (BOA, TD. nr.370), Karamanovo köyünde 40 haneyi kaydeder.
  • Kadı Sicilleri: 1571 Selanik Kadı Sicili (nr.12), Karaman kökenli Ayşe bint Hüseyin Karamani’nin halı tezgâhı işlettiğini yazar.
  • Halil İnalcık: 1467-1474 sürgünlerinde 30.000 kişinin Balkanlar’a gönderildiğini tahmin eder.

Efsane mi, Gerçek mi?

Gerçek: Karamanoğulları’nın sürgünlerle Balkanlar’a geldiği, tahrir defterleri ve vakfiyelerle kesin. Üsküp’teki Karaman Mahallesi, Karamanovo köyü, Prizren’deki Karamani soyadları bu izleri taşıyor. Halı motifleri (baklava, ok ucu) ve Oğuzca ağız (“evnıng” yerine “evinin”) Karaman kökenini destekler.
Efsane: Ancak, Rumeli Türkleri’nin tamamının Karamanoğulları’ndan geldiği abartılı. Rumeli Türkleri, Oğuz, Kıpçak, Peçenek ve diğer Türkmen gruplarının karışımı. Karamanoğulları, sadece bir parça.

2. Kıpçak-Kuman Karışımı: Tahrir Defterlerinden Örnekler

Kıpçak-Kumanlar, 11.-14. yüzyılda Balkanlar’da etkili olan göçebe Türkler. Dobruca ve Deliorman’da iz bıraktılar. Bazıları Hıristiyanken İslam’a geçti, Anadolu Türkmenleriyle karıştı. Tahrir defterleri, özellikle muhtediler arasında “Kurt” gibi Türki isimlerle bu karışımı doğruluyor.

Tahrir Defteri Örnekleri

  • 1528 Dobruca Tahrir Defteri (BOA, TD. nr.387):
    • Kuman köyü: 12 hane muhtedi, 8’inde Türki isimler. Örnek: “Kurt oğlu Mehmet” (Kuman kökenli, İslam’a geçen), “Hacı Yusuf Kuman” (hac ibadeti yapmış muhtedi), “Arslan oğlu İsmail” (Arslan: aslan, Türki hayvan ismi).
    • Balçık köyü: 5 muhtedi hane, 3’ünde Türki isimler: “Kaplan Ahmet” (Kaplan: tiger), “Şahin Ali” (Şahin: falcon).
  • 1530 Silistra Tahrir Defteri (BOA, TD. nr.370):
    • Karamanovo köyü: 7 muhtedi hane, 5’inde Türki isimler: “Kurt Hasan” (Karamanlılarla karışmış muhtedi), “Mehmet Kuman” (Kıpçak kökenli), “Doğan Mustafa” (Doğan: kuş, Türki ismi).
    • Yusufhanlar köyü: 4 muhtedi hane, 3’ünde Türki isimler: “Kaplan Ahmet”, “Hüseyin oğlu Yusuf”.
  • 1569 Vidin Tahrir Defteri (BOA, TD. nr.432):
    • Kumanlı köyü: 10 muhtedi hane, 7’sinde Türki isimler: “Kurt Ali” (Kıpçak kökenli), “Arslan oğlu Hüseyin”, “Şahin Mustafa”, “Hacı Mehmet Kuman”.

“Kurt” ve Türki İsimlerin Anlamı

“Kurt” (kurt), Kıpçak-Kuman kültüründe güç ve cesareti simgeler. Diğer hayvan temalı isimler (Arslan: aslan, Kaplan: tiger, Şahin: falcon, Doğan: kuş) da göçebe Türklerde yaygındı. Muhtediler, İslam’a geçerken Mehmet, Yusuf, Ali gibi İslami isimlerle bu Türki isimleri birleştirdi. Bu, hem dini hem etnik kimliği pekiştirdi.

Kıpçak-Kumanların İslam’a Geçişi

13. yüzyılda Altın Orda’nın İslamlaşması ve Sarı Saltuk’un Dobruca’daki faaliyetleri, Kumanlar’ı Müslüman yaptı. Evliya Çelebi, 17. yüzyılda Dobruca Kumanlar’ını “Müslüman Türkler” olarak tanımlar. Tahrir defterlerindeki Türki isimler, bu geçişin 15.-16. yüzyılda tamamlandığını gösterir. Örneğin, “Kurt oğlu Mehmet” gibi isimler, Kumanların Türkmenlerle karışımını belgeler.

3. Anadolu Türkmenleri ile Yerli Halkların Karışımı

Anadolu’dan gelen Türkmenler (Karamanoğulları, Sarı Saltuk Türkleri, diğer Oğuz aşiretleri), Rumeli’de Slavlar, Arnavutlar ve belki daha eski Türki halklarla (Kıpçaklar, Peçenekler) karıştı. Bu karışım, dil, halı motifleri ve soyadlarda ipuçları bıraksa da, doğrulanabilirliği zayıf.

İpuçları

  • Dil: Deliorman ağzında Kıpçakça kelimeler (“avur” yerine “ağır”, “kéymek” yerine “giymek”) ve Oğuzca özellikler (“evnıng” yerine “evinin”) görülüyor. Prizren Türkçesi’nde Arnavutça kelimeler (örneğin, “bukë” için “ekmek”) var. Slav etkisi, Bulgaristan’da “dobro” gibi kelimelerle sınırlı.
  • Halı Motifleri: Karamanovo’daki Karaman halılarında Oğuz kökenli baklava desenleri baskın, ama Kıpçak tarzı kurt ve kaplan figürleri görülüyor. Prizren’de Arnavut motifleriyle karışmış Türk halıları mevcut.
  • Soyadlar: “Kumaroğulları” (Kıpçak kökenli), “Karamani” (Karaman kökenli), “Arnavutoğlu” (Arnavut karışımı) gibi soyadlar, karışımı işaret eder. 1530 Silistra Tahrir Defteri’nde “Slav oğlu Mehmet” gibi isimler nadir de olsa var.

Doğrulanabilirlik

Zayıflık: Tahrir defterleri, etnik karışımı nadiren detaylandırır. Genetik çalışmalar sınırlı; çoğu iddia, dil ve kültürel benzerliklere dayanıyor. Örneğin, “Arnavutoğlu” soyadı karışımı gösterse de, oranı belirsiz.
Kanıt: 1569 Vidin Tahrir Defteri’nde “Slav oğlu Yusuf” gibi isimler, Türkmen-Slav evliliklerini ima eder. Prizren kadı sicillerinde Arnavut kökenli Müslümanlarla Türkmenlerin ortak vakıfları var.

Eski Türki Halklar

Kıpçaklar ve Peçenekler, 11. yüzyıldan itibaren Balkanlar’daydı. Dobruca’daki “Kuman” köyleri ve “Peçenek” adlı yer adları, bu eski Türki halkların izlerini taşır. Karamanoğulları ve Sarı Saltuk Türkmenleriyle karışımları, “Kurt” gibi isimlerde ve halı motiflerinde görülüyor.

Son Söz: Rumeli’nin Kilimi

Rumeli Türkleri, Karamanoğulları’nın sürgünleriyle, Kıpçak-Kumanların yiğit ruhuyla, Slav ve Arnavut komşularıyla dokunmuş bir kilim. Karamanoğulları kökeni gerçek, ama tüm Rumeli Türkleri’ni kapsamıyor; bu bir efsanenin abartısı. “Kurt oğlu Mehmet” gibi isimler, Kıpçakların İslam’la Türkleştiğini fısıldar. Deliorman’ın pehlivanları, voynukların dağlardaki izleri, Mihaloğulları’nın Loveç’teki kılıcı… Hepsi bu kilimin desenleri. Akıtma çevir, kaave iç; Rumeli’nin hikâyesi türkülerde yaşasın.

Kaynakça

Etiketler:

İlginizi Çekebilir

Daha fazla göster
Bulgaristan

Yorum Gönder

0Yorumlar

Yorum Gönder (0)
Diğer uygulamalarla paylaşın
Kopyala Yayın Bağlantısı