---

Rumeli’de Muhtediler: Abdullahoğlu Ne Anlama Geliyor?

Rumeli… Deliorman’ın meşe gölgeleri, Dobruca’nın bereketli tarlaları, Üsküp’ün kaave kokan mahalleleri. Bu topraklar, Türklerin, Kıpçakların, muhtedilerin hikâyesini anlatır. Balkanlar’da İslam’a geçen muhtedilerin oranı neydi? “Abdullahoğlu” neyi ifade ediyor, her Abdullahoğlu muhtedi mi? Bir nesil sonra yeni Müslüman ile eski Müslüman nasıl karıştı? Tahrir defterlerinden “Kurt” gibi Türki isimlerin izini sürerek, bu sorulara yanıt arayalım. Akıtma sofrasına otur, kaave eşliğinde Rumeli’nin kilimini dokuyalım! Benzer bir önceki yazının devamı niteliğinde başlayalım.

---

1. Balkanlar’da Muhtedi Oranları: Tahrir Defterlerinden Veriler

Osmanlı’nın Rumeli fetihleriyle (14.-16. yüzyıl), Kıpçak-Kumanlar, Slavlar ve Arnavutlar İslam’a geçti. Tahrir defterleri, muhtedi oranlarını hane bazında kaydeder, “veled-i Abdullah” ile yeni Müslümanları işaretler. Rumeli Eyaleti’nde muhtediler, Türkmenlerle karışarak Balkan Türkleri’nin temelini attı.

Veriler

• Dobruca, 1528 (Tahrir Defteri, BOA, TD. nr.387):
  • Kuman Köyü: 60 haneden 12’si muhtedi (%20). İsimler: “Kurt oğlu Mehmet veled-i Abdullah”, “Hacı Yusuf Kuman”, “Arslan oğlu İsmail”.
  • Balçık Köyü: 30 haneden 5’i muhtedi (%16,7). İsimler: “Kaplan Ahmet veled-i Abdullah”, “Şahin Ali”.
• Silistra, 1530 (Tahrir Defteri, BOA, TD. nr.370):
  • Karamanovo Köyü: 40 haneden 7’si muhtedi (%17,5). İsimler: “Kurt Hasan veled-i Abdullah”, “Mehmet Kuman”, “Doğan Mustafa veled-i Abdullah”.
  • Yusufhanlar Köyü: 25 haneden 4’ü muhtedi (%16). İsimler: “Kaplan Ahmet”, “Hüseyin oğlu Yusuf veled-i Abdullah”.
• Vidin, 1569 (Tahrir Defteri, BOA, TD. nr.432):
  • Kumanlı Köyü: 50 haneden 10’u muhtedi (%20). İsimler: “Kurt Ali veled-i Abdullah”, “Arslan oğlu Hüseyin”, “Şahin Mustafa veled-i Abdullah”.
• Üsküp, 1520 (Tahrir Defteri, BOA, TD. nr.32):
  • Karaman Mahallesi: 50 haneden 3’ü muhtedi (%6). İsimler: “Mübarek veled-i Abdullah”, “Yusuf veled-i Abdullah”.

Genel Oranlar

Rumeli’de muhtedi oranları %6-25 arasında değişir. Dobruca ve Deliorman’da %15-20 (Kıpçak-Kuman yoğunluğu), Üsküp ve Selanik’te %5-10 (Türkmen ağırlıklı). Cizye muafiyeti, Türkmen evlilikleri ve Sarı Saltuk gibi dervişler, İslamlaşmayı hızlandırdı.

---

2. Abdullahoğlu Ne Anlama Geliyor? Herkes Muhtedi mi?

“Abdullahoğlu” (veled-i Abdullah), tahrir defterlerinde babası “Abdullah” olanları gösterir. Yeni Müslümanlar, eski Hıristiyan veya pagan isimlerini (Petar, Mihail) bırakıp “Abdullah” baba adını alırdı. Ama her Abdullahoğlu muhtedi değil!

Muhtedi Bağlamı

• 1528 Dobruca: “Kurt oğlu Mehmet veled-i Abdullah”, muhtedi Kuman.
• 1530 Silistra: “Doğan Mustafa veled-i Abdullah”, Karamanovo’da muhtedi.
• 1569 Vidin: “Şahin Mustafa veled-i Abdullah”, Kumanlı’da muhtedi.

Eski Müslümanlar

Abdullah, Müslümanlar arasında popülerdi. Örneğin, 1520 Üsküp’te “Hüseyin veled-i Abdullah” Karamanlı Türkmen, muhtedi değil. Tahrir defterlerinde “veled-i Abdullah”ların %70-80’i muhtedi, geri kalanı eski Müslüman. Köy (Kuman mı, Türkmen mi?) ve isimler (Kurt, Arslan) belirleyici.

---

3. Bir Nesil Sonra: Yeni Müslüman, Eski Müslüman Karmaşası

Bir nesil sonra, kimin muhtedi kimin eski Müslüman olduğu belirsizleşir. Neden?

Nedenler

• İsimler: Muhtediler Mehmet, Yusuf, Ali gibi isimler alır. Çocukları da öyle. Örneğin, “Hacı Yusuf Kuman veled-i Abdullah” muhtedi, oğlu “Mehmet oğlu Yusuf” eski Müslüman gibi.
• Evlilikler: Karamanovo’da “Kurt Hasan”ın Türkmen’le evliliği, torunlarını Türkmen yapar.
• Asimilasyon: Muhtediler, Türkmen ağzı konuşur, halı dokur, camiye gider. Kıpçak izleri silinir.
• Kayıtlar: Tahrir defterleri etnik geçmişi nadiren belirtir. “Arslan oğlu Hüseyin” muhtedi mi, Türkmen mi, belirsiz.

Örnekler

• 1528 Dobruca: “Kaplan Ahmet veled-i Abdullah” muhtedi, oğlu “Yusuf oğlu Ahmet” eski Müslüman.
• 1569 Vidin: “Şahin Mustafa veled-i Abdullah” muhtedi, torunu “Hüseyin oğlu Mustafa” Türkmen.

---

Son Olarak: Rumeli’nin Renkli Dokusu

Rumeli, “Kurt oğlu Mehmet”ten “Hacı Yusuf Kuman”a, muhtedilerin ve Türkmenlerin kilimi. Abdullahoğlu iz sürmek, Deliorman’da define aramak gibi! Bir nesil sonra, Koca Yusuf’un “Ben damızlık gelmedim!” narası gibi, hepsi tek ruhta birleşir. Akıtma çevir, kaave iç; Rumeli’nin türküsü yüreğimizde!

---

Kaynakça

• T.C. Devlet Arşivleri, Rumeli Eyaleti
• TDV İslâm Ansiklopedisi, Kıpçaklar
• TDV İslâm Ansiklopedisi, Balkanlar
• Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi
• Evliya Çelebi, Seyahatname

---