---

Osmanlı’da Devşirme: Çocuklar Zorla mı Alınıyordu, Yoksa Aileler Gönüllü mü Veriyordu?

Osmanlı Devleti’nde devşirme sistemi, özellikle 14. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar devletin en önemli uygulamalarından biriydi. Balkanlar’daki Hristiyan köylerden genç erkek çocuklar toplanır, devlet hizmetine hazırlanırdı. Yeniçeri Ocağı’na asker, Enderun’a yönetici yetiştiren bu sistem, Osmanlı’nın gücüne güç katmıştı. Ama bir yandan da hep tartışıldı: Bu çocuklar zorla mı alınıyordu, yoksa aileler gönüllü mü veriyordu? Gel, bu konuyu biraz derinlemesine konuşalım; tarihsel kaynaklara, farklı bakış açılarına bakarak bu sorunun cevabını arayalım.

---

1. Devşirme Sistemi Nasıl İşliyordu?

Devşirme, Osmanlı’nın Balkanlar’daki Hristiyan köylerinden 8-18 yaş arası erkek çocukları topladığı bir sistemdi. Genelde 40 haneden bir çocuk alınırdı; ama bazı kurallar vardı: Mesela, ailenin tek oğluysa alınmazdı, evli ya da fiziksel engelli çocuklar da devşirilmezdi. Görevliler köyleri gezer, sağlıklı, güçlü ve zeki çocukları seçerdi. Bu çocuklar önce Türk ailelerin yanına yerleştirilirdi; burada İslam’ı, Türkçeyi, Türk kültürünü öğrenirlerdi. Sonra yeteneklerine göre ya Enderun’a gider, sarayda eğitim alırdı ya da Yeniçeri Ocağı’na asker olurdu.

Bu çocuklar, devlete sadakatle hizmet ederdi; hatta bazıları çok yüksek mevkilere çıkardı. Mesela, Sokollu Mehmed Paşa gibi devşirme kökenli bir sadrazam, Osmanlı tarihine damga vurmuştur. Sistem, devletin hem güçlü bir ordu hem de yetkin bir yönetim kadrosu oluşturmasını sağladı. Ama işin bir de diğer yüzü var: Bu çocuklar nasıl toplanıyordu?

---

2. Zorla mıydı, Gönüllü müydü?

Açık konuşalım: Devşirme, genelde zorla uygulanan bir sistemdi. Osmanlı Devleti, bu çocukları “padişahın malı” olarak görüyordu; bir nevi “kan vergisi” gibiydi. Hristiyan aileler cizye vergisi dışında, çocuklarını devlete vermek zorundaydı. Ailelerin resmi bir rızası alınmazdı; yani “Çocuğumu vermek istemiyorum” deme şansları pek yoktu. Balkanlar’daki Hristiyan topluluklar için bu süreç genelde çok acıydı. Çocuklar ailelerinden koparılıyor, dinleri ve kimlikleri değiştiriliyordu. Sırp, Bulgar halk şarkılarında bu dönemin acıları hâlâ anlatılır; annelerin ağladığı, çocukların kaçırıldığı hikâyeler vardır.

Ama işin ilginç bir tarafı da var: Bazı aileler, özellikle yoksul olanlar, devşirmeyi bir fırsat olarak görüyordu. Çünkü bu çocuklar devlet içinde yükselebilirdi; belki bir gün vezir, sadrazam olur, ailesine destek çıkardı. 16. yüzyılda bazı Hristiyan ailelerin, çocuklarını devşirme memurlarına sunmak için adeta yarıştığına dair kayıtlar bile var. Mesela, bir çocuk yüksek bir mevkie gelirse, köyüne imtiyazlar getirir, ailesine maddi yardımda bulunabilirdi. Ama bu durum, geneli yansıtmıyor; çoğu aile, çocuğunu vermek istemezdi. Yani gönüllülük vardı, ama istisnai bir durumdu.

---

3. Farklı Gözlerden Devşirme

Bu konuda herkesin bakış açısı farklı:

• Osmanlı’nın Gözünden: Osmanlı tarihçileri, mesela Aşıkpaşazade veya Neşri, devşirmeyi hep övmüş. Onlara göre bu çocuklar “kurtarılmış”, İslam’la “aydınlatılmış”. Devletin gücüne güç katan bir sistem olarak görüyorlar; ailelerin rızası meselesini pek konuşmuyorlar.
• Hristiyanların Gözünden: Balkanlar’daki Hristiyanlar için devşirme, bir zulümdü. Halk hikâyelerinde, şarkılarda “kan vergisi” olarak lanetlenir. Çocukların zorla alındığı, ailelerin gözyaşı döktüğü anlatılır.
• Bugünün Tarihçileri: Tarihçiler arasında da fikir birliği yok. Halil İnalcık gibi bazıları, devşirmenin zorla olduğunu ama Osmanlı’nın uzun ömürlü olmasında büyük rol oynadığını söylüyor. Batılı tarihçiler ise daha sert: Kimileri bunu “kültürel soykırım” olarak görüyor, çünkü çocukların kimlikleri tamamen değiştiriliyordu.

---

4. Devşirme Ne Zaman Bitti?

Devşirme sistemi, 17. yüzyıldan itibaren bozulmaya başladı. Yeniçeri Ocağı’na Türk çocuklar da alınmaya başlandı; devşirme memurları rüşvetle iş yapmaya başladı. 18. yüzyılda sistem fiilen bitti; 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılınca devşirme de tarihe karıştı.

---

5. Son Söz

Osmanlı’da devşirme, çoğunlukla zorla uygulanan bir sistemdi; Hristiyan aileler genelde çocuklarını vermek istemezdi. Ama bazı yoksul aileler için bir umut ışığıydı; çocuklarının devlette yükselmesi, onlara daha iyi bir hayat sunabilirdi. Devşirme, Osmanlı’nın gücünü artırdı, ama aynı zamanda Hristiyan topluluklar için büyük bir yara oldu. Sence bu sistem adil miydi, yoksa sadece devletin çıkarları için mi vardı? Bu konu, Osmanlı tarihinin en tartışmalı meselelerinden biri; konuşacak çok şey var.

---

Kaynaklar

• Halil İnalcık, “Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet”, İş Bankası Yayınları.
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı”, Türk Tarih Kurumu.
• Norman Itzkowitz, “Ottoman Empire and Islamic Tradition”, University of Chicago Press.
• Balkan Türkleri Kültür Araştırmaları, TİKA Raporları, 2023.

Bu kaynaklar, devşirme sisteminin işleyişini ve tarihsel bağlamını anlamak için güzel bir temel sunuyor.

---