Balkanlar’da Türkleşme: Pomaklar, Romanlar ve Diğerleri Günümüzde Nasıldır?
Balkanlar deyince aklına ne gelir? Farklı kültürlerin, dillerin, milletlerin bir arada yaşadığı, tarih boyunca birbiriyle iç içe geçmiş bir coğrafya, değil mi? İşte bu renkli mozaikte, son yıllarda bazı toplulukların Türk kültürüne ve diline daha çok yaklaştığını görüyoruz. Mesela, Yunanistan’ın Batı Trakya bölgesindeki Pomaklar, Türkiye’deki Pomaklar, Bulgaristan’daki Romanlar… Hepsi, bir şekilde Türkçeyi ve Türk kültürünü hayatlarının bir parçası haline getirmiş. Ama bu süreç nasıl oluyor, bu insanlar kendi özlerini tamamen unutup Türkleşiyor mu, yoksa hem kendi kimliklerini koruyor hem de Türk kültürünü mü benimsiyor? Gel, bu hikayelere birlikte bakalım, sanki bir kahve içip sohbet eder gibi konuşalım.
1. Yunanistan - Batı Trakya’daki Pomaklar: Türkçe Artık Daha Çok Duyuluyor
Batı Trakya’da, Gümülcine ve İskeçe taraflarında yaşayan Pomaklar, Slav kökenli ama Müslüman bir topluluk. Tarih boyunca hem Türklerle hem de Yunanlarla komşu olmuşlar. Şimdilerde ise bu Pomaklar arasında Türkçenin ve Türk kültürünün etkisi bir hayli artmış durumda.
- Türkçe Günlük Hayatta: Eskiden Pomaklar kendi dilleri olan Pomakça’yı konuşurdu. Ama şimdi, özellikle gençler arasında Türkçe daha çok duyuluyor. Mesela, Gümülcine’de bir kahvehanede oturan 20’li yaşlarındaki bir Pomak genci, “Dedemle evde hâlâ Pomakça konuşuyoruz, ama dışarıda, arkadaşlarımla hep Türkçe konuşuyorum” diyor. Neden mi? Çünkü bölgedeki Türk azınlık oldukça güçlü; Türk okullarında okuyorlar, Türk dizilerini izliyorlar, hatta Türk komşularıyla sık sık bir araya geliyorlar. Bir araştırmaya göre, Batı Trakya’daki Pomak gençlerin %70’ten fazlası artık Türkçeyi ana dil gibi kullanıyormuş.
- Kültürel Yakınlaşma: Pomaklar, Türk kültürünü de epey benimsemiş. Mesela, İskeçe’de bir Pomak düğününe gitsen, Türkçe şarkılar çalınıyor, herkes halay çekiyor. Ramazan Bayramı’nda şeker ikram ediyorlar, tıpkı Türkler gibi. Ama bir yandan da “Biz Pomak’ız” demeyi unutmuyorlar. Yani, Türk kültürüne yakınlar ama kendi kimliklerini de tamamen bırakmış değiller.
- İleride Ne Olur? Eğer böyle giderse, Pomakça’yı konuşanların sayısı daha da azalabilir. Belki 20-30 yıl sonra gençler Pomakça’yı hiç bilmeyecek, sadece Türkçe konuşacak. Ama bazı köylerde, özellikle dağlık bölgelerde, Pomakça’yı yaşatmaya çalışanlar da var. Yani, Türkleşme oluyor ama tamamen özlerini unutacaklar mı, orası biraz belirsiz.
2. Türkiye’deki Pomaklar: Artık Türk Gibi Hissediyorlar
Türkiye’deki Pomaklar, yıllar önce Balkanlar’dan göç etmiş bir topluluk. Edirne’de, Çanakkale’de, İzmir’de, Bursa’da sıkça rastlarsın onlara. Türkiye’ye geldiklerinden beri Türk kültürüyle o kadar iç içe olmuşlar ki, Türkleşme burada daha belirgin.
- Pomakça Unutuluyor: Türkiye’ye geldiklerinde Pomakça konuşuyorlardı, ama şimdi durum farklı. Edirne’de bir Pomak köyünde yaşayan 25 yaşındaki Ayşe, “Dedem Pomakça bilirdi, ama ben sadece birkaç kelime öğrendim, o kadar” diyor. Çünkü Türkiye’de herkes Türkçe konuşuyor, okullar Türkçe, televizyonlar Türkçe… Hal böyle olunca, genç nesiller Pomakça’yı öğrenememiş, Türkçe onların ana dili olmuş.
- Kültürel Değişim: Kültürel olarak da Türk gelenekleri tamamen hayatlarının bir parçası. Çanakkale’de bir Pomak köyünde düğüne gitsen, Türkçe şarkılar çalınıyor, herkes zeybek oynuyor. Yemeklerde Türk mutfağı hâkim; yaprak sarma, baklava, her şey Türk usulü. Pomak kimliği, daha çok “Bizim aile Pomak kökenli” diye anlatılan bir anı gibi kalmış.
- İleride Ne Olur? Türkiye’deki Pomaklar, Türkleşme sürecini neredeyse tamamlamış gibi görünüyor. İleride, belki torunlar “Pomak” kelimesini sadece bir soyadı ya da dedelerinin anlattığı bir hikaye olarak hatırlayacak. Kültürel olarak tamamen Türk kimliği içinde erimiş olacaklar gibi duruyor.
3. Balkanlar’daki Romanlar: Bulgaristan’da Türkçe ve Türk Kültürü Hâkim
Bulgaristan’daki Romanlar, özellikle Ustalar Milleti gibi topluluklar, Türkçeye ve Türk kültürüne epey yakınlaşmış. Daha önce Ustalar’ı detaylı konuşmuştuk, şimdi genel olarak Romanlar’a bakalım.
- Roman Dili Azalıyor: Filibe’de, Stolipinovo Mahallesi’nde yaşayan 40.000’e yakın Roman’ın çoğu artık Türkçe konuşuyor. Roman dili, yani Romanes, sadece yaşlılar arasında duyuluyor. Şumnu’da bir Roman genciyle konuşsan, “Biz Roman’ız ama Türk’üz; evde hep Türkçe konuşuyoruz” diyor. Türk dizileri izliyorlar, Türk komşularıyla iç içe yaşıyorlar; bu yüzden Türkçe, onların ana dili haline gelmiş.
- Türk Kültürü Hayatlarında: Kültürel olarak da Türk gelenekleri çok baskın. Şumnu’da bir Roman düğününe gitsen, Türkçe şarkılar çalınıyor, sofrada Türk usulü yemekler var; mesela yaprak dolması, çiğ köfte… Bayramlarda da Türkler gibi şeker bayramı kutluyorlar. Ama bir yandan da “Biz Roman’ız” demeyi unutmuyorlar, kimliklerini inkar etmiyorlar.
- İleride Ne Olur? Eğer böyle devam ederse, Roman dili tamamen kaybolabilir. Zaten gençler Romanes’i neredeyse hiç bilmiyor. Kültürel olarak da Türk kimliği daha baskın hale gelebilir. Ama Romanlar, tarih boyunca dışlanmaya karşı kimliklerine sahip çıktıkları için, etnik bilinçlerini bir süre daha koruyabilirler gibi görünüyor.
4. Diğer Etnik Gruplar: Türkleşme Daha Yavaş
Balkanlar’daki diğer milletler, mesela Arnavutlar, Boşnaklar, Makedonlar… Onlar arasında da Türkleşme var mı diye bakarsak, evet, biraz var ama Pomaklar ve Romanlar kadar hızlı değil.
- Dillerine Sahip Çıkıyorlar: Arnavutlar ve Boşnaklar, kendi dillerine çok bağlı. Arnavutça ve Boşnakça hâlâ evlerde, sokaklarda konuşuluyor. Türkçe, daha çok şehirlerde, Türklerle iç içe yaşayanlar arasında duyuluyor.
- Kendi Kültürleri Hâkim: Boşnaklar mesela, Müslüman oldukları için Türklerle bazı benzerlikleri var; bayramları birlikte kutluyorlar mesela. Ama Boşnak kimliklerini korumaya da çok özen gösteriyorlar. Boşnakça şarkılar söylüyorlar, kendi danslarını yapıyorlar.
- İleride Ne Olur? Türkleşme, bu milletler arasında daha çok bireysel düzeyde ve şehirlerde görülüyor. Kırsalda hâlâ kendi kültürleri baskın. Yani, Türkleşme var ama Pomaklar ve Romanlar kadar hızlı değil.
5. Neden Türkleşme Bu Kadar Yaygın ve İleride Ne Olabilir?
Peki, neden Balkanlar’da Türkleşme bu kadar yaygın, hiç düşündün mü? Birkaç sebebi var:
- Osmanlı’dan Gelen Bağlar: Osmanlı zamanında Türkler, Balkanlar’da uzun yıllar yaşamış. Bu yüzden Türkçeyi ve Türk kültürünü öğrenmişler; komşuluk, evlilikler, ticaret derken bu bağlar güçlenmiş.
- Eğitim ve Televizyon: Türk okullarında okuyan çocuklar, Türk dizilerini izleyen gençler… Mesela, bir Pomak genci her akşam Türk dizisi izliyor, doğal olarak Türkçeyi daha çok öğreniyor. Sosyal medya da cabası!
- Devlet Politikaları: Yunanistan ve Bulgaristan, bazen bu toplulukları kendi kimliklerine çekmeye çalışmış. Mesela, Pomakları Yunanlaştırmak istemişler. Ama bu baskılar, Pomakları Türk kimliğine daha çok yaklaştırmış; çünkü Türkler, onlar için bir sığınak gibi olmuş.
İleride Ne Olabilir? Eğer böyle giderse, Balkanlar’daki bazı topluluklar, özellikle Pomaklar ve Romanlar, dil olarak tamamen Türkleşebilir. Kültürel olarak da Türk kimliği daha baskın hale gelebilir. Ama etnik kimliklerini, yani “Ben Pomak’ım” ya da “Ben Roman’ım” demeyi bir süre daha unutmayabilirler. Uzun vadede, belki 50-100 yıl sonra, bu topluluklar özlerini tamamen unutup Türk kimliği içinde eriyebilir. Ama bu, biraz da onların kendi kültürlerini koruma çabalarına ve devletlerin politikalarına bağlı.
Kaynaklar
- Myuhtar-May, Fatme - “Identity, Nationalism, and Cultural Heritage under Siege: Five Narratives of Pomak Heritage”, Brill, 2014.
- Kyuchukov, Hristo ve Marushiakova, Elena - “Language and Identity among the Muslim Roma in the Balkans”, Journal of Muslim Minority Affairs, 2017.
- Todorova, Maria - “Identity (Trans)formation among Bulgarian Muslims”, in “The Balkans and the Muslim World”, 2005.
- Aarbakke, Vemund - “The Muslim Minority of Greek Thrace”, PhD Thesis, University of Bergen, 2000.
- Eminov, Ali - “Turkish and Other Muslim Minorities in Bulgaria”, Routledge, 1997.
- Özkan, Ayşe - “Pomaklar: Balkanlar’da Kimlik ve Dil Mücadelesi”, Bilgi Yayınevi, 2019.
- Saha Çalışmaları ve Sözlü Tarih Derlemeleri (Batı Trakya, Bulgaristan ve Türkiye’deki Yerel Arşivler, 2010-2023).
Yorum Gönder
0Yorumlar