iYi Damgası: Kayı Boyunun mu, Bulgarlar’ın mı, Yoksa Başka Bir Şey mi?
“iYi” damgası, son yıllarda hem Türk hem de Bulgar kültürlerinde sıkça karşımıza çıkan bir sembol. Bir tarafta, Türkler bu damgayı Kayı boyunun sembolü olarak görüyor; iki ok ve bir yaydan oluşan bu işaret, güç ve birliği temsil ediyor. Diğer tarafta, Bulgarlar “iYi”yi erken ortaçağ Bulgar İmparatorluğu’nun bir sembolü olarak sahipleniyor, pagan tanrı Tangra ile ilişkilendiriyor ve ulusal kimliklerinin bir parçası olarak kullanıyor. Peki, bu sembolün kökeni tam olarak nerede? Kayı boyuna mı ait, Bulgarlar’a mı, yoksa başka bir kültürden mi geliyor? Gel, bu gizemli sembolün hikayesine birlikte bakalım, sanki bir kahve içip tarih kokan bir sohbete dalar gibi.
1. iYi Damgası Nedir, Ne Anlama Gelir?
“iYi” damgası, görsel olarak iki dikey çizgi arasında bir yatay çizgiden oluşan bir sembol. Ancak bu basit şeklin, farklı kültürlerde tamamen farklı anlamları var. Türk ve Bulgar kültürlerinde bu sembolün nasıl algılandığını anlamak için, önce her iki bağlamda neyi temsil ettiğine bakalım.
Türk Kültüründe iYi: Kayı Boyunun Sembolü
Türk kültüründe “iYi”, özellikle Kayı boyu ile ilişkilendiriliyor. Kayı boyu, Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucu unsurlarından biri olarak kabul edilen 24 Oğuz boyundan biri. “iYi” sembolü, iki ok ve bir yaydan oluşuyor ve güç, kuvvet ve birliği temsil ediyor. Osmanlı’nın erken dönemlerinde bu sembolün kullanıldığına dair tarihsel kayıtlar var. Örneğin, Evrenos Gazi gibi Osmanlı komutanlarının bu sembolü bayraklarında kullandığı biliniyor.
Günümüzde “iYi”, Türk kültürel mirasının bir parçası olarak yeniden popülerleşti. Özellikle *Diriliş Ertuğrul* gibi dizilerle birlikte, bu sembol takılarda, aksesuarlarda ve bayraklarda sıkça görülüyor. Mesela, bir kolye üzerinde “iYi” sembolünü taşıyan bir genç, bunu “Kayı boyuna, yani Osmanlı’nın kökenine bir saygı” olarak tanımlayabilir. Bu sembol, Türkler için tarihsel bir gurur ve birliktelik simgesi.
Bulgar Kültüründe iYi: Tangra ve Güneş Sembolü
Bulgar kültüründe ise “iYi”, erken ortaçağ Bulgar İmparatorluğu’nun (7.-9. yüzyıllar) pagan inançlarıyla bağlantılı bir sembol. Bu sembol, Proto-Bulgar runik yazılarında sıkça görülüyor ve pagan tanrı Tangra ile ilişkilendiriliyor. Tangra, Bulgarlar’ın gök tanrısı ve “iYi” sembolü, güneşin merkezi konumu, zamanın sürekli hareketi gibi kozmik anlamlar taşıyor.
Arkeolojik buluntular, “iYi”nin Pliska ve Preslav gibi eski Bulgar şehirlerinde kullanıldığını gösteriyor. Örneğin, Pliska’da bulunan bir bronz rozet, “iYi” sembolünü taşıyor ve güneşin yedi ışınıyla ilişkilendiriliyor. Modern Bulgaristan’da ise bu sembol, ulusalcı gruplar tarafından bayraklarda, grafitilerde, rozetlerde ve dövmelerde kullanılıyor. Mesela, bir Bulgar milliyetçi, “iYi” sembolünü bir bayrakta taşıyarak “Bu, erken Bulgar İmparatorluğu’nun büyüklüğünü temsil ediyor” diyebilir.
2. iYi Damgasının Kökeni: Kayı Boyuna mı Ait, Bulgarlar’a mı?
“iYi” damgasının kökenini anlamak için, her iki kültürdeki tarihsel bağlamı derinlemesine incelememiz gerekiyor. Acaba bu sembol Kayı boyundan mı geliyor, yoksa Bulgarlar’ın pagan inançlarından mı? Yoksa daha eski bir ortak kaynaktan mı türedi?
Kayı Boyu ve Türk Kökeni
Türk kültüründe “iYi”nin Kayı boyuna ait olduğu görüşü oldukça yaygın. Kayı boyu, Oğuz Türkleri’nin en önemli boylarından biri ve Osmanlı İmparatorluğu’nun temelini oluşturan yapı taşlarından. “iYi” sembolünün iki ok ve bir yaydan oluşması, Türklerin göçebe ve savaşçı kültürünü yansıtıyor. Ok ve yay, Türklerde güç ve birliğin sembolü olarak tarih boyunca kullanılmış. Osmanlı’nın erken dönemlerinde bu sembolün bayraklarda ve sancaklarda yer aldığına dair tarihsel kayıtlar var.
Ancak, “iYi” sembolünün Kayı boyuna ait olduğuna dair kesin bir arkeolojik buluntu ya da yazılı belge sınırlı. Daha çok, Osmanlı’nın kökenine dair anlatılar ve sembolün modern kullanımı üzerinden bu bağlantı kuruluyor. Örneğin, tarihçi Yılmaz Öztuna gibi bazı araştırmacılar, Kayı boyunun sembolü olarak “iYi”yi işaret ediyor, ama bu görüş daha çok geleneksel anlatılara dayanıyor.
Bulgarlar ve Proto-Bulgar Kökeni
Bulgarlar’ın “iYi” sembolü ise daha eski bir tarihe dayanıyor gibi görünüyor. Proto-Bulgarlar, 7. yüzyılda Balkanlar’a yerleşen bir Türkik halk ve erken Bulgar İmparatorluğu’nu kurmuşlar. “iYi” sembolü, Pliska ve Preslav gibi şehirlerdeki runik yazılarda sıkça görülüyor ve pagan tanrı Tangra ile ilişkilendiriliyor. Bu sembol, güneşin merkezi konumu ve evrenin düzeni gibi kozmik anlamlar taşıyor.
Arkeolojik buluntular, “iYi”nin Proto-Bulgarlar tarafından kullanıldığını doğruluyor. Örneğin, Pliska’da bulunan bir bronz rozet, “iYi” sembolünü taşıyor ve güneşin yedi ışınıyla ilişkilendiriliyor. Bu, sembolün sadece bir işaret değil, aynı zamanda spiritüel bir anlam taşıdığını gösteriyor. Bulgarlar, bu sembolü Hristiyanlaşma sonrası bir süre daha kullanmış ve modern dönemde ulusalcı bir sembol olarak yeniden canlandırmış.
Ortak Bir Köken mi Var?
Şimdi asıl soruya gelelim: Türk ve Bulgar “iYi” sembolleri arasında bir bağlantı var mı? İlk bakışta, her iki sembolün görsel olarak benzer olması bir ortak kökeni düşündürebilir. Ancak, tarihsel ve kültürel bağlamlar incelendiğinde, bu iki sembolün kökenlerinin farklı olduğu anlaşılıyor.
Proto-Bulgarlar, Türkik bir halk olduğu için, “iYi” sembolünün Türk kökenli bir sembolden türemiş olabileceği teorisi ortaya atılabilir. Proto-Bulgarlar, Orta Asya’dan Balkanlar’a göç ederken, Türkik sembolleri ve runik yazıları da beraberlerinde getirmiş olabilir. Ancak, “iYi”nin Bulgarlar’daki anlamı (güneş, Tangra, kozmik düzen) Türkler’deki anlamından (güç, birlik) oldukça farklı. Bu, sembolün Proto-Bulgarlar tarafından yeniden yorumlandığını ve yerel pagan inançlarla harmanlandığını gösteriyor.
Öte yandan, Kayı boyunun “iYi” sembolü, daha çok Oğuz Türkleri’nin savaşçı kültürüyle bağlantılı. Kayı boyu, 11.-13. yüzyıllarda Anadolu’ya yerleşti ve Osmanlı’yı kurdu. Bu dönemde, Proto-Bulgarlar çoktan Balkanlar’da Hristiyanlaşmış ve Bulgar kimliğine evrilmişti. Dolayısıyla, Kayı boyunun “iYi” sembolü ile Bulgar “iYi”si arasında doğrudan bir tarihsel bağlantı kurmak zor.
3. Türk ve Bulgar iYi Sembollerinin Karşılaştırması
Bu iki sembolün anlamlarını, kökenlerini ve kullanımlarını daha iyi anlamak için bir karşılaştırma yapalım.
| Özellik | Türk Kültürü (Kayı Boyu) | Bulgar Kültürü (Proto-Bulgarlar) |
|---|---|---|
| Sembolün Yapısı | İki ok ve bir yay | Proto-Bulgar runik sembol, güneşle ilişkilendirilir |
| Anlamı | Güç, kuvvet, birlik | Tangra tanrısı, güneş, zaman, kozmik düzen |
| Tarihsel Kullanım | Osmanlı’nın erken dönemleri, Kayı boyu | Erken ortaçağ Bulgar İmparatorluğu, pagan inançlar |
| Modern Kullanım | Takılar, aksesuarlar, kültürel eserler | Bayraklar, grafitiler, rozetler, dövmeler |
Bu tablo, iki sembolün görsel olarak benzer olsa da, anlam ve kullanım açısından tamamen farklı olduğunu gösteriyor. Türk “iYi”si, daha çok savaşçı bir kimliği yansıtırken, Bulgar “iYi”si spiritüel ve kozmik bir anlam taşıyor.
4. Bulgarlar Neden iYi Sembolünü Sahipleniyor?
Bulgarlar’ın “iYi” sembolünü sahiplenmesi, erken ortaçağ Bulgar İmparatorluğu’na duydukları tarihsel bağlılıkla ilgili. Proto-Bulgarlar, bu sembolü pagan inançlarının bir parçası olarak kullanmış ve Tangra tanrısıyla ilişkilendirmiş. Hristiyanlaşma sonrası bu sembol bir süre unutulmuş, ancak 19. ve 20. yüzyılda Bulgar ulusalcılığı yükseldiğinde yeniden canlanmış.
Günümüzde, Bulgar milliyetçi gruplar “iYi”yi, erken Bulgar İmparatorluğu’nun büyüklüğünü ve pagan kökenlerini kutlamak için kullanıyor. Mesela, bir Bulgar genci, koluna “iYi” dövmesi yaptırarak “Bu, atalarımın tarihini temsil ediyor” diyebilir. Pliska’da bulunan arkeolojik buluntular, bu sembolün güneş ve evrenle olan bağlantısını destekliyor. Bu, “iYi”nin Bulgarlar için sadece bir sembol değil, aynı zamanda bir kimlik meselesi olduğunu gösteriyor.
5. iYi Damgasının Gerçek Kökeni Nedir?
Şimdi asıl soruya dönelim: “iYi” damgasının kökeni tam olarak nedir? Kayı boyuna mı, Bulgarlar’a mı, yoksa başka bir şeye mi ait?
Elimdeki verilere göre, “iYi” sembolünün kökeni Proto-Bulgarlar’a dayanıyor gibi görünüyor. Proto-Bulgarlar, Türkik bir halk olduğu için, bu sembolün kökeni Orta Asya’daki Türkik kültürlerle bağlantılı olabilir. Ancak, Proto-Bulgarlar Balkanlar’a yerleştikten sonra bu sembolü kendi pagan inançlarıyla (Tangra, güneş kültü) harmanlamış ve yeniden yorumlamış. Dolayısıyla, “iYi”nin en eski kullanımı Proto-Bulgarlar’a ait, ama bu sembolün kökeni daha eski Türkik sembollere dayanabilir.
Kayı boyunun “iYi” sembolü ise daha sonra, muhtemelen 11.-13. yüzyıllarda Oğuz Türkleri’nin Anadolu’ya yerleşmesiyle ortaya çıkmış. Kayı boyu, bu sembolü kendi savaşçı kültürleriyle ilişkilendirmiş ve Osmanlı’nın bir parçası olarak kullan “iYi” sembolü, Osmanlı’nın erken dönemlerinde bayraklarda ve sancaklarda kullanılmış, ancak bu sembolün Kayı boyuna ait olduğuna dair kesin bir arkeolojik buluntu sınırlı.
Bu durumda, “iYi” sembolünün kökeni, Proto-Bulgarlar’a dayanıyor, ancak bu sembolün daha eski bir Türkik kökeni olabilir. Kayı boyu, bu sembolü daha sonra kendi kültürüne uyarlamış, ama Bulgarlar’ın “iYi”siyle doğrudan bir bağlantısı yok. İki sembol, görsel olarak benzer olsa da, anlamları ve tarihsel bağlamları tamamen farklı.
6. Sonuç: iYi Damgası Kime Ait?
Sonuç olarak, “iYi” damgası, hem Türk hem de Bulgar kültürlerinde önemli bir sembol, ancak kökenleri ve anlamları farklı. Proto-Bulgarlar, bu sembolü erken ortaçağda pagan inançlarıyla ilişkilendirerek kullanmış ve güneş, Tangra gibi kozmik anlamlar yüklemiş. Kayı boyu ise bu sembolü, Oğuz Türkleri’nin savaşçı kültürüyle ilişkilendirerek güç ve birliği temsil eden bir işaret olarak benimsemiş.
Bu iki sembol arasında doğrudan bir tarihsel bağlantı yok; her biri ayrı kültürel mirasların bir parçası. Ancak, Proto-Bulgarlar’ın Türkik kökenleri nedeniyle, “iYi”nin daha eski bir Türkik sembolden türemiş olması mümkün. Yine de, Bulgarlar’ın “iYi”si, kendi tarihsel ve spiritüel bağlamında, Kayı boyunun “iYi”sinden bağımsız bir şekilde gelişmiş.
Eğer bir gün Pliska’da bir arkeolojik kazıya katılırsan ya da Edirne’de bir Kayı boyu festivaline gidersen, “iYi” sembolünü farklı bağlamlarda görebilirsin. Her iki kültür de bu sembolü kendi tarihsel mirasının bir parçası olarak görüyor, ama bu, aynı sembolün iki farklı hikayesi. 😊
Bu konuda başka bir şey mi sormak istersin, yoksa başka bir konuya mı geçelim? Seni dinliyorum!
Kaynaklar
- PB Language: The Symbol IYI on the Walls of Pliska. (t.y.). Erişim: https://groznijat.tripod.com/pb_lang/pbl_2_11.html
- Meaning of the Bulgarian Sun Symbol IYI. (t.y.). Cherga. Erişim: https://cherga.bg/en/tai-nstveniyat-znak-iyi-se-poyavyava-i-v-balgarskite-shevitsi/
- Urban Dictionary: IYI. (t.y.). Erişim: https://www.etsy.com/market/iyi_symbol
- Kayı Tribe. (t.y.). Wikipedia. Erişim: https://en.wikipedia.org/wiki/Kayı_(tribe)
- First Bulgarian Empire. (t.y.). Wikipedia. Erişim: https://en.wikipedia.Org/wiki/First_Bulgarian_Empire
Yorum Gönder
0Yorumlar