Rumeli Türkleri’nin Dili: Neden Devrik Cümle Kullanırlar?

0


Rumeli Türkleri’nin Dili: Neden Devrik Cümle Kullanırlar?

Rumeli Türkleri deyince aklına ne gelir? Trakya’nın bereketli toprakları, Bulgaristan’ın Deliorman köyleri, Kosova’nın Prizren sokakları ya da Batı Trakya’nın İskeçe pazarları… Bu bölgelerde yaşayan Türkler, Osmanlı’dan beri bu coğrafyada derin bir iz bırakmış. Ama onların diline kulak verdiğinde, Türkiye’deki standart Türkçeden biraz farklı bir şeyler duyarsın. Mesela, Edirne’nin bir köyünde bir teyze, “Yaptım ben börek, gel de ye” derken, cümlenin yapısı sana ters gelebilir. Ya da Şumnu’da bir dede, “Gittim ben tarlaya, biçtim ekinleri” diye anlatırken, fiilin cümlenin başında olduğunu fark edersin. İşte bu, Rumeli Türkleri’nin konuşma dilinde sıkça kullandığı devrik cümle yapısı. Peki, neden böyle konuşuyorlar? Bu devrik cümlelerin ardındaki hikaye nedir? Gel, bu renkli dil dünyasına birlikte dalalım, sanki bir kahve içip sohbet eder gibi konuşalım.

1. Devrik Cümle Nedir, Rumeli Türkleri’nde Nasıldır?

Önce devrik cümle ne demek, ona bir bakalım. Standart Türkçede cümleler genelde özne-nesne-yüklem sırasını takip eder. Yani, “Ben ekmek aldım” dediğinde, önce özne (ben), sonra nesne (ekmek), en son yüklem (aldım) gelir. Ama devrik cümlede bu sıra değişir; yüklem cümlenin başında ya da ortasında yer alır, bazen de başka bir şekilde düzenlenir. Rumeli Türkleri’nde bu yapı o kadar yaygın ki, konuşmalarında neredeyse her cümlede karşına çıkabilir.

Rumeli Türkleri derken, Trakya’da (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) ve Balkanlar’da (Bulgaristan, Yunanistan, Kuzey Makedonya, Kosova gibi bölgelerde) yaşayan Türklerden bahsediyoruz. Onların konuştuğu Rumeli Türkçesi, Osmanlı’dan beri bu coğrafyada şekillenmiş bir lehçe. Bu lehçede devrik cümleler, konuşmayı daha canlı, samimi ve duygusal hale getiriyor.

Örneklerle Bakalım:

  • Standart Türkçe: Ben pazardan ekmek aldım.
    Rumeli Türkçesi (Devrik): Aldım ben pazardan ekmek.
    Edirne’nin bir köyünde, bir teyze komşusuna böyle sesleniyor. “Aldım” fiili cümlenin başına gelerek, olayı vurgulamış oluyor.
  • Standart Türkçe: Annem börek yaptı.
    Rumeli Türkçesi (Devrik): Yaptı annem börek, mis gibi oldu.
    Şumnu’da bir anne, kahvaltıda çocuklarına börek hazırlarken böyle söylüyor. “Yaptı” fiili başta, ve konuşma daha sıcak bir hale geliyor.
  • Standart Türkçe: Çocuklar okula gitti.
    Rumeli Türkçesi (Devrik): Gitti çocuklar okula, erken vardılar.
    Kosova’nın Prizren şehrinde bir baba, çocuklarının okula gidişini böyle anlatıyor. Yüklem başta, olay daha akıcı bir şekilde ifade edilmiş.

Bu örneklerde gördüğün gibi, Rumeli Türkleri yüklemi cümlenin başına koyarak konuşmayı daha doğal ve duygusal bir hale getiriyor. Sanki olayı anlatırken, “Önce şunu söyleyeyim, sonra detayları vereyim” der gibi bir üslup kullanıyorlar.

2. Neden Devrik Cümle Kullanılıyor? Sebepler Neler?

Rumeli Türkleri’nin devrik cümle yapısını tercih etmesinin birkaç temel sebebi var. Bunları tarihsel, kültürel ve dilbilimsel açıdan ele alalım.

  • Balkan Dilleriyle Etkileşim: Rumeli Türkleri, Osmanlı’nın Balkanlar’a yerleşmesi ile 14. yüzyıldan itibaren bu bölgede yaşamaya başlamış. Bu süreçte, Türkler; Bulgarca, Sırpça, Makedonca, Arnavutça ve Yunanca gibi dillerle sürekli bir etkileşim içinde olmuş. Balkan dillerinde söz dizimi genelde daha esnek ve yüklem cümlenin başında ya da ortasında yer alabiliyor. Türkler de bu yapıyı zamanla benimsemiş. Mesela, Bulgarca’da “Ядох хляб” (Yedim ekmek) gibi bir cümlede yüklem (yedim) başta. Rumeli Türkleri de benzer bir yapıyı kullanarak, “Yedim ben ekmek” gibi devrik cümleler kurmuş. Bu etkileşim, 500 yılı aşkın bir süredir devam ediyor ve devrik cümlelerin temel sebeplerinden biri.
  • Duygu ve Vurgu İhtiyacı: Rumeli Türkleri, konuşurken duygularını ve vurgularını öne çıkarmayı seviyor. Devrik cümle yapısı, bu ihtiyacı karşılamak için ideal. Yüklemi cümlenin başına koyarak, olayı ya da duyguyu daha güçlü bir şekilde ifade ediyorlar. Örneğin, Deliorman’da bir dede, “Sevdim ben o kızı, çok güzel” derken, “sevdim” fiilini başa koyarak duygusunu vurgulamış oluyor. Bu yapı, konuşmayı daha samimi ve içten kılıyor.
  • Günlük Konuşmanın Doğallığı: Devrik cümleler, konuşma dilinde daha doğal ve akıcı bir yapı sunuyor. Rumeli Türkleri, resmi bir dil yerine günlük, samimi bir konuşma tarzını tercih ediyor. Bu yüzden, devrik cümleler onların dilinde daha sık yer buluyor. Mesela, Kırklareli’de bir teyze, “Gördüm ben dün seni pazarda” derken, devrik cümleyle konuşmayı daha canlı hale getiriyor.
  • İzolasyon ve Kendi Lehçesini Koruma: Rumeli Türkleri, Osmanlı’nın Balkanlar’dan çekilmesinden sonra kendi topluluklarında yaşamaya devam etmiş. Türkiye’de 20. yüzyılda dil reformlarıyla Türkçe standardize edilirken, Balkanlar’daki Türkler bu değişimden çok etkilenmemiş. Bu yüzden, devrik cümle yapısı, Rumeli Türkçesi’nin bir parçası olarak günümüze kadar korunmuş. Örneğin, Kosova’da bir amca, “Gittim ben tarlaya” derken, bu geleneksel yapıyı sürdürüyor.

Bir Günlük Örneği: Şumnu’da bir pazar günü düşünelim. Sabah kahvaltıda Ayşe Teyze, torununa “Yaptım ben börek, gel de ye” diyor. Öğleden sonra komşusu Fatma gelip, “Gördüm ben dün seni pazarda, nasılsın?” diye soruyor. Akşamüstü ise torunu, arkadaşlarıyla buluşup “Oynadım ben futbol, çok eğlendim” diye anlatıyor. Bu günlük konuşmalar, devrik cümlelerin Rumeli Türkçesi’nde ne kadar doğal bir şekilde kullanıldığını gösteriyor.

3. Bölgesel Farklılıklar: Her Yerde Aynı mı?

Devrik cümle kullanımı, Rumeli Türkleri arasında bazı bölgesel farklılıklar gösteriyor. Trakya’dan Bulgaristan’a, Kosova’dan Batı Trakya’ya kadar her bölgede bu yapı biraz farklı bir renge bürünüyor.

  • Edirne ve Kırklareli (Trakya): Trakya’da, özellikle Edirne ve Kırklareli’nin köylerinde devrik cümle kullanımı çok yaygın. Mesela, Edirne’de bir teyze, “Aldım ben pazardan domates” derken, yüklemi cümlenin başına koyuyor. Ama şehir merkezlerinde, standart Türkçeye daha yakın bir konuşma duyulabiliyor.
  • Şumnu ve Deliorman (Bulgaristan): Bulgaristan’ın Şumnu ve Deliorman bölgelerinde devrik cümleler çok belirgin. Bulgarca’nın etkisiyle, yüklem genelde cümlenin başında yer alıyor. Örneğin, Şumnu’da bir dede, “Gittim ben tarlaya, ekinleri biçtim” diye anlatıyor.
  • İskeçe (Batı Trakya): Batı Trakya’daki Türkler arasında da devrik cümleler sıkça duyuluyor, ama Yunanca’nın etkisiyle bazı cümlelerde farklı bir akış görülebiliyor. Mesela, İskeçe’de bir genç, “Oynadım ben arkadaşlarla” derken, devrik yapıyı kullanıyor.
  • Kosova (Prizren): Kosova’da, özellikle Prizren’de devrik cümleler Slav dillerinin etkisiyle şekillenmiş. Örneğin, bir baba, “Gitti çocuklar okula” derken, yüklemi başa koyarak konuşuyor.

Tablo: Bölgesel Devrik Cümle Örnekleri

Bölge Standart Türkçe Devrik Cümle Açıklama
Edirne (Köy) Ben ekmek aldım. Aldım ben ekmek. Yüklem başta, konuşma daha akıcı.
Şumnu (Bulgaristan) Annem yemek yaptı. Yaptı annem yemek. Bulgarca’nın etkisiyle yüklem başta.
İskeçe (Batı Trakya) Çocuklar parkta oynadı. Oynadı çocuklar parkta. Yunanca’nın etkisiyle yüklem başta.
Kosova (Prizren) Ben pazara gittim. Gittim ben pazara. Slav dillerinin etkisiyle yüklem başta.

Bu farklılıklar, Rumeli Türkleri’nin hem kendi kültürlerini koruduğunu hem de komşu dillerden etkilendiğini gösteriyor.

4. Daha Fazla Örnek: Günlük Hayattan Devrik Cümleler

Rumeli Türkleri’nin devrik cümle kullanımını daha iyi anlamak için, günlük hayattan daha fazla örnek verelim. Bu örnekler, konuşma dilinin ne kadar renkli ve doğal olduğunu gösteriyor.

  • Örnek 1: Kırklareli’de bir kahvehanede bir amca, “İçiyorum ben kahve, çok güzel” diyor. Standart Türkçede bu, “Ben kahve içiyorum” olurdu, ama devrik yapı konuşmayı daha samimi kılıyor.
  • Örnek 2: Deliorman’da bir teyze, pazarda “Aldım ben domates, taze taze” derken, “aldım” fiilini başa koyarak olayı vurgulamış oluyor.
  • Örnek 3: Prizren’de bir genç, arkadaşlarına “Oynadım ben futbol, çok eğlendim” diye anlatıyor. Yüklem başta, ve konuşma daha akıcı bir hale geliyor.
  • Örnek 4: İskeçe’de bir anne, çocuğuna “Yaptım ben börek, gel de ye” derken, devrik cümleyle konuşmayı daha sıcak bir hale getiriyor.
  • Örnek 5: Şumnu’da bir dede, “Gördüm ben dün komşuyu, hastaymış” derken, “gördüm” fiilini başa koyarak olayı anlatmış oluyor.

Tablo: Günlük Hayattan Devrik Cümle Örnekleri

Bölge Standart Türkçe Devrik Cümle Durum
Kırklareli Ben kahve içiyorum. İçiyorum ben kahve. Kahvehanede sohbet.
Deliorman Ben domates aldım. Aldım ben domates. Pazarda alışveriş.
Prizren Ben futbol oynadım. Oynadım ben futbol. Arkadaşlarla sohbet.
İskeçe Annem börek yaptı. Yaptı annem börek. Kahvaltıda konuşma.
Şumnu Ben komşuyu gördüm. Gördüm ben komşuyu. Komşular arası sohbet.

Bu örnekler, devrik cümlelerin Rumeli Türkleri’nin günlük hayatında ne kadar doğal bir şekilde yer aldığını gösteriyor.

5. Günümüzde Durum: Devrik Cümle Hâlâ Kullanılıyor mu?

Günümüzde, Rumeli Türkleri arasında devrik cümle kullanımı hâlâ yaygın, ama genç nesillerde standart Türkçeye bir kayma gözleniyor. Bunun birkaç sebebi var:

  • Medya ve Eğitim: Türkiye’den gelen diziler, sosyal medya ve eğitim sistemi, genç nesillerin standart Türkçeyi daha çok benimsemesine neden oluyor. Mesela, Edirne’de bir genç, “Ben markete gidiyorum” demeyi tercih edebiliyor.
  • Göç ve Şehirleşme: Balkanlar’dan Türkiye’ye göç eden Türkler, şehirlerde standart Türkçeye daha çok maruz kalıyor. Aynı şekilde, şehirlerde yaşayan Rumeli Türkleri, köydekilere göre daha az devrik cümle kullanıyor.
  • Kültürel Koruma: Buna rağmen, özellikle köylerde ve yaşlı nesiller arasında devrik cümleler hâlâ çok yaygın. Mesela, Şumnu’da bir dede, “Gittim ben tarlaya” derken, devrik cümleyle konuşmayı sürdürüyor.

Bu arada, benzer bir devrik cümle yapısını Kıbrıs Türkleri’nde de görüyoruz. Mesela, Lefkoşa’da bir amca, “Aldım ben arabayı, çok güzel” derken, Rumeli Türkleri’ne benzer bir yapı kullanıyor. Ama biz şimdi odak noktamızı Rumeli Türkleri’nde tutalım.

6. Sonuç: Dil, Tarihin ve Kültürün Aynası

Rumeli Türkleri’nin devrik cümle yapısı, sadece bir dil özelliği değil; aynı zamanda bu toplulukların tarihsel ve kültürel yolculuğunun bir yansıması. Balkanlar’da Slav dilleri, Yunanca ve Arnavutça ile olan 500 yılı aşkın etkileşim, bu devrik cümle yapısını doğurmuş. Devrik cümleler, konuşmayı daha samimi, duygusal ve akıcı hale getiriyor. Eğer bir gün Şumnu’da bir pazara gidersen ya da Edirne’de bir kahvehanede oturursan, “Aldım ben ekmek” ya da “Yaptım ben börek” gibi cümleler duyarsan, şaşırma. Bu, Rumeli Türkleri’nin dilinin renkli bir parçası. 😊

Kaynaklar

Etiketler:

İlginizi Çekebilir

Daha fazla göster
Bulgaristan

Yorum Gönder

0Yorumlar

Yorum Gönder (0)
Diğer uygulamalarla paylaşın
Kopyala Yayın Bağlantısı