Deliorman: Rumeli’nin Türk Yüreği mi?
Deliorman… Kuzeydoğu Bulgaristan’ın meşe kokulu ormanları, bereketli tarlaları, pehlivan naralarıyla dolu bir diyar. Osmanlı’nın Anadolu dışındaki topraklarında Türklerin en yoğun yaşadığı yerlerden biriydi. Peki, Deliorman gerçekten en büyük Türk yerleşim yeri miydi? Kumanlar gibi Osmanlı öncesi Türkler, bu bölgeyi Türkleştirmede rol oynadı mı? Neden burası Türkmenlerin, muhtedilerin yurdu oldu? Akıtma sofrasına otur, kaave bardağını al; “Kurt” gibi Türki isimlerin izinde, Deliorman’ın hikâyesine dalalım!
En Büyük Türk Yurdu mu?
Deliorman, Osmanlı Rumeli’sinde Türkmenler, Kıpçak-Kuman kökenli muhtediler ve Tatarlarla capcanlı bir bölgeydi. 1530 Silistra Tahrir Defteri, Karamanovo’da 40 haneden 35’inin Türkmen olduğunu, “Kaplan Ahmet”, “Doğan oğlu Yusuf” gibi isimler taşıdığını gösterir. Evliya Çelebi, Seyahatname’de (Cilt 3) Deliorman’ı “Türkmen diyarı” diye över, Şumnu’da halı tezgâhlarının, kaave muhabbetlerinin geceye uzandığını anlatır. Hezargrad, Kemanlar köyleri, Türk kültürünün kalbiydi. Ama “en büyük” ne demek? Şehirse, Edirne, Selanik öndeydi; 1546 Selanik Tahrir Defteri 7.000 hane kaydederken, Deliorman 5.000 hane civarındaydı. Kırsal bölge olarak ise Dobruca, Vidin’i geride bırakırdı. Koca Yusuf’un Karalar’daki narası, Deliorman’ın Türk ruhunu haykırır!
Neden Deliorman Türkleşti?
Deliorman’ın Türkleşmesi, Osmanlı’nın akılcı politikaları, coğrafyanın cazibesi ve belki de Osmanlı öncesi Türklerin izleriyle yoğruldu. İşte nedenler:
- Stratejik Konum: Tuna’ya yakın Deliorman, Mihaloğulları’nın akınlarıyla korunan bir kale gibiydi. Evliya, voynukların “dağları inleten naralarını” över (Cilt 4). Osmanlı, sınırları güvence altına almak için buraya Türkmenleri yerleştirdi.
- İskân Politikaları: 15. yüzyılda Konya, Aydın’dan Türkmenler göçtü. Senem Karagöz’ün tezi, 1525-1555 Karamanoğulları sürgünlerini doğrular. 1528 Tahrir Defteri, yeni köyler kurulduğunu gösterir; “Şahin Mustafa” gibi isimler Anadolu izlerini taşır.
- Bereketli Topraklar: Seyrek nüfuslu Deliorman, tarlalarıyla Türkmenlere cennetti. Evliya, “her evde kilim dokunur, tarlada buğday biter” der (Cilt 3). Bu, iskânı kolaylaştırdı.
- Yörükler ve Tatarlar: Kırım’dan Tatarlar, Yörükler bölgeye yerleşti. TDV İslâm Ansiklopedisi, Tatarların Türkçeyi yaydığını belirtir. 1569 Vidin Tahrir Defteri’nde “Arslan Mehmet” gibi Tatar kökenli muhtediler var.
- Dervişlerin Nefesi: Sarı Saltuk gibi dervişler, Bektaşi tekkeleriyle İslam’ı yaydı. Evliya’nın “Kumanları Müslüman yaptı” efsanesi abartılı olsa da (Cilt 5), tahrir defterleri muhtedi oranını %15-20 gösterir.
Osmanlı Öncesi Türkler: Kumanların Gölgesi?
Deliorman’ın Türkleşmesinde Kumanlar gibi Osmanlı öncesi Türklerin etkisi olabilir mi? Konstantin Jireček, 10.-13. yüzyılda Kumanların Balkanlar’da yaşadığını, Dobruca ve Deliorman’da göçebe izler bıraktığını belirtir. 1528 Dobruca Tahrir Defteri’nde “Hacı Yusuf Kuman” gibi isimler, muhtedi Kumanları işaret eder. Arkeolojik bulgular, Varna yakınlarında Kumanlara ait kurgan mezarlarını gösteriyor (MÖ 4.-MS 13. yüzyıl). Halı motiflerindeki kurt figürleri, Kıpçak-Kuman kültürünü anımsatır. Evliya, Kumanların “Türki dilli” olduğunu söyler (Cilt 5). Ama kesin kanıt eksik; Kumanlar, Osmanlı öncesi asimile olmuş ya da Hıristiyanlaşmış olabilir. Tahrir defterlerindeki “Kuman” isimleri, etnik kökeni değil, bölgeyi ifade ediyor olabilir. Bu farazeyi destekleyen izler var, ama kesin bir şey söylemek zor.
Son Söz
Deliorman, Osmanlı’nın kırsal Türk yurduydu. Şehirler kadar kalabalık olmasa da, köyleri, pehlivan minderleriyle Rumeli’nin Türk yüreğiydi. Osmanlı politikaları, bereketli topraklar, dervişler ve belki Kumanların silik izleri onu Türkleştirdi. Evliya’nın “her köy bir türkü” dediği Deliorman, Koca Yusuf’un narasını taşır. Akıtma çevir, kaave iç; bu hikâye yüreğimizde!
Kaynakça
- T.C. Devlet Arşivleri, Tahrir Defterleri
- TDV İslâm Ansiklopedisi, Deliorman
- Senem Karagöz, XV-XVI. Yüzyıllarda Deliorman-Tozluk Hattında Osmanlı Yerleşmesi
- Evliya Çelebi, Seyahatname (Cilt 3, 4, 5)
- Konstantin Jireček, Balkanlar Tarihi
Yorum Gönder
0Yorumlar